Πόσο τυχαία είναι η τύχη; Υπάρχει και μαθηματική πλευρά στο πεπρωμένο; Αυτά τα θέματα θα μελετήσουμε στο παρακάτω κείμενο.

Πόσο τυχαία είναι η τύχη; Εξερευνώντας τη μαθηματική πλευρά του πεπρωμένου

«Έχει τυχερό αστέρι», «αν έχεις τύχη διάβαινε», «ήταν θέμα τύχης». Αυτές και άλλες πολλές εκφράσεις συναντάμε στην καθημερινότητά μας και λίγο πολύ το θέμα τύχη υπάρχει στην κουλτούρας μας. Όμως η  τύχη τελικά υπάρχει ή είναι ένα κατασκεύασμα των ανθρώπων για να δικαιολογήσουν τα… αδικαιολόγητα; Μαζί με την τύχη υπάρχουν και διάφορα τελετουργικά που τη βοηθάνε ή τη διώχνουνε. Το σύμβολο ενός τετράφυλλου τριφυλλιού παραδείγματος χάρη θεωρείται κάτι που φέρνει τύχη. 

Πού είναι χρήσιμη η τύχη, θα αναρωτιέστε. Μα παντού είναι η σωστή απάντηση. Από τα απλά και καθημερινά, πχ να βρείτε στον δρόμο 5€ ενώ περπατάτε μέχρι να προσληφθείτε στη δουλειά των ονείρων σας και να κερδίσετε ένα σημαντικό ποσό ενώ παίζετε τυχερά παιχνίδια σε κάποιο online casino όπως το Rabona. Τι είναι όμως η τύχη; Είναι κάτι γενικο και αυθαίρετο που δεν μπορούμε να προβλέψουμε; Ή μήπως η τύχη είναι κάποιο μοντέλο που μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από τα μαθηματικά με τη στατιστική και τη θεωρία των πιθανοτήτων να γίνουν τα εργαλεία που μας βοηθούν να την εξηγήσουμε;

Η θεωρία των πιθανοτήτων

Η θεωρία των πιθανοτήτων είναι ένα από τα βασικά εργαλεία στα χέρια των μαθηματικών όταν προσπαθούν να εξηγήσουν τι σημαίνει τύχη. Εδώ η αβεβαιότητα ποσοτικοποιείται. Για παράδειγμα, όταν πρόκειται να ρίξουμε ένα νόμισμα ξέρουμε ότι το 50% θα είναι γράμματα και το άλλο 50% κορώνα. Όμως αυτό μπορεί να ισχύσει μόνο στις περιπτώσεις που  το κάθε νόμισμα είναι τέλειο. Στην πραγματικότητα κανένα νόμισμα δεν είναι τέλειο. Η κάθε πλευρά μπορεί να έχει τις δικές της εγκοπές, χαρακιές και κάθε είδους ανομοιομορφίες.

Επομένως στην πράξη το σε ποια πλευρά θα πέσει ένα νόμισμα εξαρτάται από τη γωνία, τον αέρα και τη δύναμη που θα το ρίξουμε. Αυτό σημαίνει ότι η τύχη δεν είναι «τυχαία» αλλά εξαρτάται από τόσους παράγοντες που δεν μπορούν να μετρηθούν και αναγκαζόμαστε από τη φύση τους να τους θεωρούμε τυχαίους. Επειδή ακριβώς δεν μπορούμε να υπολογίσουμε όλα τα δεδομένα χρησιμοποιούμε τις πιθανότητες σαν ένα μέσο πρόβλεψης. Η τύχη εδώ μεταφράζεται ως αποτέλεσμα αγνωσίας.

Στατιστική

Η στατιστική είναι η επιστήμη όπου τα μαθηματικά ερμηνεύουν τα δεδομένα. Ασφαλιστικές εταιρείες, εταιρείες επενδύσεων χρησιμοποιούν τη στατιστική για να βγάλουν περιθώρια ρίσκου και μοντέλα πρόβλεψης συμπεριφορών, όχι του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά αλλά τη συμπεριφορά ολόκληρου του πληθυσμού. Αν παρατηρήσουμε ένα ζάρι που μπορούμε να ρίξουμε εκατοντάδες ή χιλιάδες φορές βλέπουμε ότι ο κάθε αριθμός εμφανίζεται πάνω κάτω 1 στις 6 φορές. Όχι συνεχόμενα, και το κάθε ρίξιμο είναι τυχαίο όμως η μεγάλη εικόνα φανερώνει ένα πρότυπο. Αυτή είναι η αρχή της νομοτέλειας των αριθμών που λέει ότι όσες περισσότερες φορές επαναλάβουμε ένα τυχαίο γεγονός τόσο περισσότερο η πραγματική συμπεριφορά του θα πλησιάσει τις θεωρητικές πιθανότητες. Η στατιστική είναι μια μαγική επιστήμη που μας βοηθά να βάλουμε σε τάξη ένα τεράστιο χάος πιθανοτήτων και δεδομένων.

Θεωρία του χάους

Η θεωρία του χάους μας δείχνει ότι ακόμα και κάτι που μπορεί να μοιάζει τυχαίο στην πραγματικότητα είναι αποτέλεσμα αμέτρητων παραγόντων, εξαιρετικά πολύπλοκων διαδικασιών και αιτιών που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε όσο και αν θέλουμε. Τίποτα δεν μπορεί να ελεγχθεί γιατί σύμφωνα με τη θεωρία του χάους ακόμα και συστήματα που ακολουθούν και υπακούουν σε αυστηρούς μαθηματικούς νόμους μπορούν να έχουν σαν αποτέλεσμα φαινομενικά τυχαία αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο καιρός, ο οποίος μπορεί μεν να καθορίζεται από τους φυσικούς νόμους αλλά δεν μπορεί να προβλεφθεί μετά από μερικές ημέρες. Επομένως, την επόμενη φορά που οι μετεωρολόγοι προβλέψουν κακοκαιρία, ακυρώσετε την εκδρομή σας αλλά στο τέλος έχει απλά συννεφιά μην βιαστείτε να τους απορρίψετε. Σε κάποια συστήματα μια μικροσκοπική διαφορά μπορεί να αλλάξει το αποτέλεσμα. Αυτό κάποιοι άνθρωποι το ονομάζουν τύχη.

Παραίσθηση συσχέτισης

Οι άνθρωποι τείνουμε να βλέπουμε μοτίβα εκεί που δεν υπάρχουν. Και γι’ αυτό ευθύνεται η ψυχολογία, το συναίσθημα και η εμπειρία. Για παράδειγμα, αν σε κάποιον άνθρωπο τύχουν πολλές φορές καλά πράγματα, αυτόματα θα του φορέσουμε την ταμπέλα του τυχερού μην παρατηρώντας τα υπόλοιπα δεδομένα της ζωής του. Ή αν παίζουμε ρουλέτα να θεωρούμε έναν αριθμό τυχερό επειδή τον έχουμε συνδέσει με κάποιο χαρούμενο γεγονός. Μπορεί να χάνουμε όσες φορές και αν ποντάρουμε σε αυτό το νούμερο όμως για εμάς θα είναι πάντα ο τυχερός μας αριθμός. Άλλο τέτοιο παράδειγμα είναι όταν πιστεύουμε ότι επειδή μας ήρθε 10 συνεχόμενες φορές κόκκινο στη ρουλέτα την επόμενη φορά θα μας τύχει το μαύρο. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει γιατί για τη ρουλέτα κάθε γύρος είναι «ολοκαίνουριος» σαν να έχουμε κάνει reset απ’ όλους τους προηγούμενους. Όμως οι άνθρωποι τείνουμε να συσχετίζουμε δεδομένα και παλαιότερες εμπειρίες με το παρόν.

Είναι τυχαία η τύχη;

Τελικά η τύχη (ή το πεπρωμένο) υπάρχει; Η τύχη είναι αυτό που επικαλούμαστε όταν ψάχνουμε να βρούμε κάποια εξήγηση για κάτι που δεν μας βγάζει νόημα ή όταν έχουμε ανάγκη να ελπίσουμε σε κάτι. Η μαθηματική της πλευρά λέει ότι είναι ένα αποτέλεσμα απρόβλεπτων αλλά καθορισμένων διαδικασιών. Ή κάτι τελείως τυχαίο. Σύμφωνα με τα μαθηματικά η τύχη και το πεπρωμένο επαναπροσδιορίζονται συνέχεια αφού εξαρτώνται από χίλιους παράγοντες και εδώ παίζει ρόλο η κατανόηση, οι επιλογές μας και οι συγκυρίες. Όμως στο τέλος της ημέρας δεν έχει σημασία η τύχη αλλά πώς την ερμηνεύουμε και πώς αυτό επηρεάζει τις επιλογές μας. Πολλές φορές ψάχνουμε να βρούμε νόημα στην τύχη αλλά στην πραγματικότητα αυτό που θέλουμε είναι να έχουν νόημα τα όσα μας συμβαίνουν.